Omgangsregeling met een baby

Ouders met een baby die gaan scheiden, zouden een omgangsregeling moeten overeenkomen die past bij de leeftijd en de ontwikkeling van hun kind. De ontwikkeling van een baby gaat in een hoog tempo. Een veilige hechting is op deze leeftijd heel belangrijk. Hiermee wordt de basis gelegd voor de rest van je leven. Dit is een artikel in de reeks 0mgangsregelingen bij de verschillende leeftijden van het kind. 

Scheiding en baby’s

De gevolgen van een scheiding voor kinderen zijn verschillend als je kijkt naar de leeftijd van het kind. Bij verschillende leeftijden spelen andere thema’s een rol. Kleine kinderen hebben andere zaken nodig en stellen andere eisen dan kinderen in de basisschoolleeftijd en pubers. Daarom is het belangrijk om bij het maken van een ouderschapsplan te kijken in welke ontwikkelingsfase het kind zit.  Een meer kindgerichte regeling houdt ook rekening met de leeftijd en ontwikkelingsfase van een kind. In een aantal blogs zal ik stil staan bij de verschillende leeftijdsfasen en waar je aan moet denken als je een omgangsregeling gaat maken. Ik zal deze serie starten met de jongste kinderen, namelijk de baby’s. 

Bij baby’s denken mensen vaak dat ze niet veel van de scheiding van hun ouders zullen merken. Het klopt dat zeer jonge kinderen op bewust niveau niet beseffen wat er gebeurt, maar het is een misverstand dat een echtscheiding voor kleine kinderen nauwelijks gevolgen heeft. Ze kunnen het echter nog niet aan hun ouders laten weten. Ze zullen niet begrijpen wat er gebeurt, maar nemen als een spons alle emoties op. Kleine kinderen voelen de angst, boosheid en onmacht van hun ouders. Bij gebrek aan taal, spreken ze via hun lichaam of hun gedrag.  Dat kan je als ouder merken aan slecht slapen, slecht eten, druk en lastig gedrag of juist stil en teruggetrokken gedrag.

Gevolgen scheiding  voor het zeer jonge kind

• Het jonge kind heeft geen taal tot zijn beschikking. Hij reageert op stress en spanning via zijn lichaam en zijn gedrag.
• Het jonge kind is extra kwetsbaar. Wanneer één van de ouders niet meer thuis woont en als gevolg daarvan het kind veel wisselingen moet maken. Kinderen raken ook in de war als hun dagelijkse structuur verandert. Ze hebben nog geen besef van tijd, oorzaak en gevolg. Als ze een ouder niet zien, dan is hij er ook niet. 
• Het hechtingsproces loopt risico. Doordat de ouders in een moeilijke fase van hun leven zitten en volledig in beslag worden genomen door de scheiding kunnen ze niet altijd adequaat en alert reageren op de signalen van hun baby.  Wat gevolgen kan hebben voor de manier waarop het kind zich hecht aan zijn ouders. Kinderen bij wie de hechting minder goed is verlopen, lopen een verhoogd risico op problemen op allerlei gebieden.
• Verminderde (emotionele) beschikbaarheid van beide ouders door alle ontwikkelingen die bij een scheiding horen.

Hechting

Het woord hechting valt vaak wanneer er gesproken wordt over de gevolgen van echtscheiding voor jonge kinderen. Ouders hebben hier vaak vragen over:

• Wat is dat nu hechting en waarom is het zo belangrijk om daarover na te denken?
• Is het bij baby’s van belang dat het kind zoveel mogelijk bij de moeder is?
• Aan hoeveel personen kan een kind gehecht zijn?
• Is een scheiding altijd schadelijk voor de hechting bij het jonge kind?
• Wat is de beste omgangsregeling voor een jong kind?
• Mag de baby ook bij de andere ouder blijven slapen?

Hieronder zal ik een antwoord proberen te geven op deze vragen.

Wat is dat nu hechting en waarom is het zo belangrijk om daar over na te denken?

Om deze vragen te kunnen beantwoorden is het belangrijk om te kijken wat hechting nu inhoudt.

De theorie omtrent hechting is ontwikkeld door John Bowlby in de jaren zestig van de vorige eeuw.

Bij hechting gaat het erom dat het kind een affectieve band opbouwt met één of  meer verzorgende volwassenen. Het kind gaat deze band aan vanwege de noodzaak om door anderen verzorgd te worden. Het kind heeft deze zorg nodig, anders overleeft het niet.  Gedurende het eerste levensjaar raken de ouder en het kind steeds meer op elkaar ingespeeld, doordat de ouder op een sensitieve en op een adequate manier reageert op de signalen van de baby. Daarbij is het nodig dat de ouder en het kind elkaar leren kennen. Vaak gaat het om subtiele signalen die zowel het kind als de ouder bij elkaar kunnen ‘lezen’. Het kind roept door zijn gedrag een zorgende reactie op bij een volwassene. Door dat samenspel van vraag en zorg gaat het kind een patroon herkennen. Bijvoorbeeld als ik huil, komt mijn ouder. Als ik lach dan lacht mijn ouder terug. Het kind bouwt daarmee vertrouwen op om de wereld te gaan ontdekken. Het is van belang dat deze hechting veilig is voor een evenwichtige ontwikkeling van het kind. 

Ieder kind hecht zich in zijn eerste levensjaar. Echter niet bij alle kinderen ontstaat een veilige hechting. Als het kind niet goed verzorgd wordt, als er niet genoeg van hem wordt gehouden, dan ontstaat er wel gehechtheid maar op een manier die zorgelijk is. We spreken dan van onveilige gehechtheid. Het kind heeft zijn ouders nodig om de genetische aanleg tot hechting op een gezonde manier tot stand te brengen. Dit proces van elkaar leren kennen, kan verstoord worden als het kind te veel gescheiden wordt van één van zijn ouders. Het kind leert zo onvoldoende te vertrouwen op de toegankelijkheid en beschikbaarheid van deze ouder.

Is het bij baby’s van belang dat het kind zoveel mogelijk bij de moeder is? Aan hoeveel personen kan een kind gehecht zijn?

John Bowlby richtte zich in zijn onderzoek uitsluitend op de band tussen moeder en kind. Later werd in onderzoek ook de rol van de vaders meegenomen en anderen die tot het netwerk van het jonge kind behoren, zoals opa’s en oma’s en leidsters van het kinderdagverblijf. Gelukkig, want als het met de hechting niet goed liep, kregen moeders daar de schuld van.

Vanuit het kind bezien wordt de meest optimale opvoedingssituatie gevormd door stabiele relaties met meerdere opvoeders die als gehechtheidspersonen kunnen fungeren. Daarbij gaat het er niet om dat een kind zoveel mogelijk tijd met een opvoeder doorbrengt, maar meer om de kwaliteit van die relatie. Een voorwaarde voor het opbouwen van een veilige gehechtheid is dat de ouder op een sensitieve manier reageert op het gedrag van het kind. Ouders die in een scheiding verwikkelt zijn, hebben vaak van alles aan hun hoofd. Naast alle praktische zaken die geregeld moeten worden, ben je een vat vol emoties. Wat zeer begrijpelijk is. Doordat je zelf in een emotionele achtbaan zit, kan een ouder niet altijd even adequaat en alert reageren op de signalen van de baby.

Is een scheiding altijd schadelijk voor de hechting bij het jonge kind?

Op deze vraag is geen eenduidig antwoord te geven. Zoals gezegd, kan een baby met meerdere personen een hechtingsrelatie aangaan. Om deze gehechtheid te onderhouden heeft een baby behoefte aan regelmatig en frequent contact met beide ouders in verschillende situaties, zoals in bad doen, eten geven, spelen, troosten en in bed leggen.  Een belangrijk element van  het ouderschapsplan bij baby’s is dat er in het plan voldoende frequent contact met elk van de ouders wordt opgenomen. Zodat kinderen zich met beide ouders veilig, vertrouwd en gehecht blijven voelen.  Een omgangsregeling van 1 keer in de 2 weken een weekend of co-ouderschap werkt niet voor baby’s. Baby’s moeten de kans krijgen een hechte relatie op te bouwen met beide ouders.

Een ouder met wie het kind voor de scheiding geen veilige gehechtheidsrelatie heeft kunnen opbouwen, zal na de scheiding eerst moeten investeren in het ontwikkelen van die relatie. Het is dan ook belangrijk dat ouders niet te lang wachten met het maken van een omgangsregeling, omdat de eerste gehechtsheidsrelaties al op zeer jonge leeftijd gevormd worden.

Wat is de beste omgangsregeling voor een jong kind?

Alle kinderen zijn gebaat bij een stabiele omgangsregeling met duidelijke regels en afspraken. Baby’s hebben echter andere behoeftes dan oudere kinderen en zeer jonge baby’s weer anders dan de wat oudere. Een belangrijk doel van een omgangsregeling met jonge kinderen is voldoende frequent contact met elk van de ouders, zodat het kind zich met beide ouders veilig, vertrouwd en gehecht blijft voelen. Als uitwonende ouder (meestal is dat de vader) is het goed om een paar keer per week contact van een paar uur te hebben met je baby. Dit betekent in de praktijk veel overgangen als de baby één keer in de drie à vier dagen contact heeft met de andere ouder. Om dat soepel te laten verlopen, is het nodig dat ouders bereid zijn te communiceren over slaaptijden, voedingsschema’s en andere zaken die belangrijk zijn in het leven van een baby. Een dagboek zou kunnen helpen om uit te wisselen over dit soort zaken.

In de leeftijd tussen zes en acht maanden , als een baby onderscheid leert maken tussen zichzelf en anderen, ontwikkelt hij een angst voor vreemden (separatieangst). Mocht voor die tijd iedereen hem nog zonder problemen oppakken, nu kan hij anders gaan reageren op iemand die hij niet kent bijvoorbeeld door te gaan huilen. Een kind kan ook een voorkeur krijgen voor de moeder. Dat is normaal. Dat betekent niet per se dat de vader geen goede ouder is of dat het kind niet bij hem wil zijn. Een duidelijk schema (met herhaling en regelmaat) en het stimuleren van de relatie met de andere ouder maakt de wisselingen een stuk gemakkelijker.

Mag de baby ook bij de andere ouder blijven slapen?

Voor gescheiden ouders met jonge kinderen is het blijven slapen vaak een strijdpunt. En ook de ‘geleerden’ zijn het op dit punt niet altijd met elkaar eens.  De één adviseert om baby’s tot 18 maanden in principe bij de moeder te laten wonen met zeer regelmatig contact met de vader. Weer een ander ziet als wezenlijk element van een ouderschapsplan dat ook baby’s de mogelijkheid moeten hebben om te slapen bij beide ouders. Juist om die gehechtheidsrelatie goed te kunnen opbouwen. Als het kind bij de vader blijft slapen, krijgt hij veel meer de gelegenheid om een band met het kind te ontwikkelen, zoals de rituelen bij het naar bed brengen en het kind troosten als het ’s nachts wakker wordt.  Ik denk het goed is om te kijken naar het totale plaatje. Hoe was de band van het kind met beide ouders voor de scheiding? Hoe staat het met de emotionele beschikbaarheid van beide ouders na de scheiding. Zitten de ouders in een emotionele achtbaan die weinig ruimte laat voor sensitief ouderschap? Chronische conflicten tussen ouders zorgen voor een onveilige hechting wat zeker gevolgen zal hebben op het slaapgedrag van het kind. Als het kind slaapproblemen heeft is het aan te bevelen om het overnachten bij de andere ouder nog even uit te stellen.